Της Νάνσυ Μπίσκα -Έρευνα: Ελένη Ζήτη, φιλόλογος
Το Πάσχα, η «Λαμπρή» κατά το ελληνικότερο, είναι η σημαντικότερη και η πιο ελπιδοφόρα εορτή του Ελληνισμού γι αυτό και θεωρείται «εορτή εορτών και πανήγυρις πανηγύρεων».
Είναι αδιάρρηκτα συνυφασμένη με την ιστορία του έθνους μας καθώς το πρότυπο του σταυρωμένου ανθρώπου, ήρωα και θεανθρώπου είναι η θυσία του πνεύματος που κατέρχεται στην ύλη και μέσα από τη θυσία εξαγνίζεται.
Το δράμα του Ορφέα, του Άδωνη, της Περσεφόνης και του Διόνυσου, οι δοκιμασίες του Ηρακλή, η σταύρωση του Προμηθέα, ο πόνος του Χριστού και η ανάληψη στους ουρανούς συμβολίζουν τον θρίαμβο της ψυχής επί του θανάτου, τον θρίαμβο του πνεύματος επί της ύλης και τη διαδρομή του ανθρώπου σε ανώτερα πνευματικά επίπεδα. Το ακάνθινο στέφανο του Χριστού συμβολίζει τις ηλιαχτίδες του ανατέλλοντος σωτήρα-ήλιου, τη νίκη του φωτός επί του σκότους.
Η Λαμπρή εορτάζεται κατά τη διάρκεια της Άνοιξης όταν η φύση αναγεννάται και τα ήθη κι έθιμα που σχετίζονται με την εορτή είναι πολλά και ποικίλουν από περιοχή σε περιοχή.
Το Σάββατο του Λαζάρου: Η ανάσταση του Λαζάρου θεωρείται η «πρώτη Λαμπρή» κι έχει συμβολική αξία διότι προαναγγέλει την ανάσταση του Χριστού.
Η επόμενη ημέρα ονομάζεται Κυριακή των Βαϊων διότι οι εκκλησίες στολίζονται με κλαδιά βάγιας, δηλαδή δάφνης ή μυρτιάς, τα οποία μετά την θεία λειτουργία μοιράζονται από τον ιερέα σε όλο το εκκλησίασμα και θεωρείται ότι έχουν ιαματικές ιδιότητες.
Την Κυριακή των Βαϊων καταλύεται το ψάρι, δηλαδή επιτρέπεται ως τροφή το ψάρι μέσα στο διάστημα των 50 ημερών της νηστείας. Κρέας και ψάρι δεν τρώγονται ποτέ άλλοτε σε όλην την διάρκεια της μεγάλης τεσσαρακοστής. Άλλωστε χαρακτηριστικό είναι και το τραγουδάκι που λέγεται από τους πιστούς την ημέρα αυτήν. «Βάγια, Βάγια του βαγιού τρώνε ψάρια και κολιό και την άλλη Κυριακή τρων’ το κόκκινο αυγό».
Έτσι ανοίγει η Μεγάλη Εβδομάδα η οποία είναι και η περίοδος κατά την οποία η νηστεία γίνεται ακόμη πιο αυστηρή και επικρατεί καθολικό πένθος. Ακόμη και οι καμπάνες των εκκλησιών μένουν σιωπηλές. Την εβδομάδα αυτή, πρωϊ ή βράδυ, οι πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία.
Η «Μεγάλη Πέμπτη» είναι η ημέρα κατά την οποία βάφονται τα κόκκινα αυγά για αυτό και σε πολλά μέρη ονομάζεται «Κόκκινη Πέφτη» ή «Κοκκινοπέφτη». Ο λαός μας θεωρεί πως το πρώτο αυγό που θα βαφτεί έχει θαυμαστές ιδιότητες και για αυτό το βάζουν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Το ονομάζουν «αυγό της Παναγίας» και το χρησιμοποιούν οι γυναίκες για να σταυρώνουν τα παιδιά όταν είναι τα ματιασμένα ή άρρωστα.
Δεν είναι τυχαίο πως το αυγό συνδέεται με την άνοιξη, με την αναγέννηση της φύσεως και την ανάσταση του Χριστού. Ήδη από την αρχαιότητα γνωρίζουμε το «Ορφικόν ωόν», το αυγό δηλαδή που φέρει ζωή και που το θεωρούσαν οι Πυθαγόρειοι σημαντικό στην κοσμογονία.
Τα αυγά βάφονται κόκκινα εις ανάμνησιν του χυμένου αίματος του Χριστού ή επειδή το κόκκινο είναι το χρώμα της χαράς και είναι το μόνο κατάλληλο για να εκφράσει το ευτυχές γεγονός της ανάστασης. Επίσης, το κόκκινο χρώμα θεωρείται αποτρεπτικό μέσο κάθε κακού.
Το βράδυ στην εκκλησία ψάλλονται τα δώδεκα ευαγγέλια και γίνεται η τελετή της σταύρωσης του Χριστού. Η συγκίνηση της λαϊκής ψυχής για το θείο δράμα κορυφώνεται.
Η πιο πένθιμη ημέρα όλης της Μεγάλη Εβδομάδας είναι η Μεγάλη Παρασκευή. Είναι η ημέρα της απόλυτης αργίας και νηστείας. Ο λαός νιώθει την εσωτερική ανάγκη να συμμετάσχει στον πόνο και στο πάθος του Κυρίου για αυτό και σε πολλά μέρη της Ελλάδας πίνουν ξύδι μόλις ξυπνήσουν το πρωϊ της Μεγάλης Παρασκευής και το μεσημέρι τρώνε νερόβραστα φαγητά με ξύδι για να θυμούνται πως και ο Χριστός πάνω στον σταυρό ποτίστηκε με ξύδι.
Είναι η ημέρα που στολίζεται ο Επιτάφιος, ένα ξύλινο κουβούκλιο με στέγη στο οποίο τοποθετείται νεκρός ο Χριστός. Ο Επιτάφιος στολίζεται με άνθη της άνοιξης: βιολέτες, μενεξέδες, τριαντάφυλλα, τα περισσότερα εκ των οποίων έχουν το μωβ χρώμα του πένθους.
Μόλις νυκτώσει γίνεται η περιφορά του επιταφίου σε όλην την ενορία. Μπροστά πηγαίνουν τα παιδιά με τα εξαπτέρυγα, ο παπάς, ο ψάλτης και πίσω ακολουθεί το εκκλησίασμα. Χαράσσεται μια κυκλική πορεία γύρω από την εκκλησία η οποία καλύπτει όλη την ενορία ή το χωριό. Ύστερα από το τέλος της περιφοράς όλο το εκκλησίασμα περνάει κάτω από τον Επιτάφιο τον οποίο βαστούν στα χέρια τους τέσσερεις γεροδεμένοι νέοι. Ο καθένας ξεχωριστά παίρνει λίγα από τα λουλούδια που είναι ριγμένα πάνω στον Επιτάφιο γιατί σε αυτά αποδίδεται θαυματουργός δύναμη.
Ετσι φτάνουμε αισίως στο Μεγάλο Σάββατο. Κατά το μεσημέρι τελείται η πρώτη Ανάσταση στην εκκλησία. Ο παπάς λέει «Ανάστα ο Θεός κρίναι την γην», δηλαδή αναστήθηκε ο Θεός για να κρίνει την γη. Οι καμπάνες κτυπούν χαρμόσυνα και ο ιερέας σκορπά παντού δαφνόφυλλα. Σε πολλά μέρη οι πιστοί κάνουν θόρυβο πετώντας έξω από τα παράθυρα των σπιτιών τους κάθε άχρηστο αγγείο. Αυτό συμβαίνει κυρίως στην Ζάκυνθο και την Κέρκυρα εξ ου και η παροιμιώδης έκφραση που λέμε ως σήμερα «Έγινε Ανάστα ο Θεός», κάθε φορά που θέλουμε να περιγράψουμε ένα πανδαιμόνιο.
Το βράδυ της Ανάστασης οι πιστοί κρατούν στα χέρια τους αναμμένες λαμπάδες με το αγιασμένο φως. Μόλις ακουστεί το «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ», οι καμπάνες κτυπούν εορταστικά για άλλη μία φορά και κροτίδες και βαρελότα ηχούν στον αέρα. Όλοι στην εκκλησία αγκαλιάζονται και φιλιούνται μεταξύ τους λέγοντας «Χριστός Ανέστη», δηλαδή «Αναστήθηκε ο Χριστός». Και ανταποκρίνονται με τη φράση: «Αληθώς Ανέστη» δηλαδή αληθινά , πραγματικά αναστήθηκε.
Οι πιστοί φέρνουν στην εκκλησία βαμμένα κόκκινα αυγά και αμέσως μετά το «Χριστός Ανέστη» τα τσουγκρίζουν μεταξύ τους «μύτη» με «μύτη». Το αυγό που αντέχει στο κτύπημα θα φέρει καλή τύχη και υγεία στον ιδιοκτήτη του. Το αυγό είναι το τελευταίο μη νηστισίμο φαγητό που τρώγεται την Κυριακή της Τυρινής, πριν από την Καθαρά Δευτέρα που αρχίζει η νηστεία. Και με αυγό πάλι σηματοδοτείται το τέλος της νηστείας.
Στο σπίτι πια, αργά το βράδυ, τρώγεται η Μαγειρίτσα, είδος σούπας με εντόσθια αρνιού και ρύζι ή χορταρικά. Η επόμενη ημέρα που ξημερώνει είναι η πιο μεγάλη εορτή για τους Έλληνες, η «Λαμπρή», η Κυριακή του Πάσχα. Στα περισσότερα σπιτικά ψήνεται αρνί συνήθως στην σούβλα. Προηγουμένως όμως οι πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία για τη λειτουργία της Δεύτερης Ανάστασης.
Το Πάσχα εξακολουθεί να σημαδεύει τη ζωή των Ελλήνων ως η σημαντικότερη γιορτή με εκκλησιασμό, τήρηση των εθίμων και οικογενειακές συναθροίσεις τόσο στο μητροπολιτικό κέντρο όσο και στο εξωτερικό[1]. Οι Έλληνες του εξωτερικού προσπαθούν να γιορτάζουν ακριβώς σαν να βρίσκονταν στην Ελλάδα στις ενορίες τους ή στις ελληνικές κοινότητες επειδή το εκλαμβάνουν ως επιπλέον ευκαιρία σύνδεσης με την Ελλάδα.
Είθε το «Ανέσπερο Φως της Αναστάσεως» να φέρει Ψυχική Ανάταση, Αγάπη, Συμφιλίωση και να επαναφέρει την Ελπίδα στην αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου.
Καλή Ανάσταση! Χριστός Ανέστη!
[1] «Γιορτή του Ελληνισμού, εντός και εκτός της χώρας, το Πάσχα», In.gr, 2006
Δημοσιεύθηκε στο Ελληνοκαναδικό Περιοδικό “CHARISMAG”
Το Πάσχα, η «Λαμπρή» κατά το ελληνικότερο, είναι η σημαντικότερη και η πιο ελπιδοφόρα εορτή του Ελληνισμού γι αυτό και θεωρείται «εορτή εορτών και πανήγυρις πανηγύρεων».