«The Greeks will have a word for it»…

Δημοσιεύθηκε στο Ελληνοκαναδικό Περιοδικό “CHARISMAG” και στην Ελληνο-Αμερικανική  Εφημερίδα “Ομογένεια και Αθλητισμός”, Δεκέμβριος 2016

Της Νάνσυ Μπίσκα

«The Greeks must have a word for it», λένε οι Άγγλοι όταν ψάχνουν να βρουν μία λέξη για να αποδώσουν μία νέα σημασία στη γλώσσα τους! Πραγματικά οι δυτικές γλώσσες καταφεύγουν στο ελληνικό οπλοστάσιο για κάθετι νέο που θέλουν να ονομάσουν διότι μέσω της ελληνικής γλώσσας θα προσδιορισθεί με ιδιαίτερη σαφήνεια κι ακρίβεια.

Οι λέξεις «φίλος/-η» και «φιλία» προέρχονται από αρχαίο ρήμα «Φιλείν» (Φιλέω), που στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει «Αγαπώ». Η λέξη «φίλος/-η» στα αρχαία ελληνικά είναι «ο αγαπημένος/-η», το άτομο  δηλαδή που βρίσκεται πολύ κοντά στην ψυχή μας. «Φιλότης» ή «Φιλότητα» στα Νέα Ελληνικά είναι η φιλία, η αγάπη και η στοργή (friendship, love, affection). Πολλές είναι οι λέξεις του δυτικού λεξιλογίου οι οποίες κατάγονται από την αρχαία ελληνική και ως πρώτο συνθετικό έχουν τη λέξη «φίλος». Ας δούμε ορισμένες από αυτές:

Οι λέξεις «Philanthropist» και «Philanthropy» (the love of humanity, in the sense of caring, nourishing, developing, and enhancing what it means to be human) προέρχονται από τις ελληνικές λέξεις «Φιλάνθρωπος» και «Φιλανθρωπία» (από το  Φίλος + Άνθρωπος).

Η λέξη «Φιλαρμονικός» προέρχεται από το «Φίλος» και «Αρμονία» (Friend and Harmony) και δηλώνει αυτόν που αγαπάει την αρμονία. «Φιλαρμονική» ονομάζεται η ορχήστρα στα ελληνικά διότι αγαπά την μουσική, αγαπά την αρμονία. Στην αγγλική γλώσσα βρίσκουμε τη λέξη ως «Philharmonic» με τη σημασία «friend or lover of harmony» and «devoted to music».

Η λέξη «Philology» (love of learning and literature, the study of literary texts and of written records) προέρχεται από τη λέξη «Φιλολογία» που δηλώνει την αγάπη για τον Λόγο (logos, meaning word or study).

Η αγάπη για τη Σοφία είναι η «Φιλοσοφία» που στην αγγλική γλώσσα γίνεται «Philosophy» (Love of wisdom), ενώ ο αναζητητής της Σοφίας ονομάζεται «Φιλόσοφος» και αντιστοίχως «Philosopher» (friend/ lover of wisdom).

Υπάρχουν εκατοντάδες λέξεις στην Ελληνική, στην Αγγλική γλώσσα και ευρύτερα στις δυτικές γλώσσες που έχουν ως πρώτο συνθετικό ή παράγονται από την λέξη φίλος/-η (philo-, phil-, –phile, –philia, –philic, –philous, –phily, –philiac, –philist, –philism).  

«Η φιλία στην Αρχαία Ελλάδα»

«Φιλία εστί μία ψυχή εν δυσί σώμασιν ενοικουμένη», (Η φιλία είναι μια ψυχή που κατοικεί σε δυο σώματα), Αριστοτέλης, 384-322 π.Χ., Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος. Κάθε φορά που θέλουμε να περιγράψουμε μία μεγάλη και δυνατή φιλία λέμε “Δάμων και Φιντίας“. Ο Δάμων ήταν Πυθαγόρειος φιλόσοφος ο οποίος έζησε και έδρασε στις Συρακούσες της Σικελίας. Τύραννος των Συρακουσών, την εποχή εκείνη, ήταν ο Διονύσιος ο νεότερος ο οποίος θεώρησε τον Φιντία ύποπτο συνομωσίας εναντίον του και τον κατεδίκασε σε θάνατο.

Ο Φιντίας παρεκάλεσε πριν την εκτέλεση της ποινής να επισκεφτεί την οικογένεια του για να διεκπεραιώσει τις οικογενειακές του υποχρεώσεις. Ο τύραννος Διονύσιος δίσταζε να του επιτρέψει να φύγει, φοβούμενος ότι θα αποδράσει. Τότε επενέβει και έδωσε λύση ο Δάμων ο οποίος ετέθει ως εγγυητής  και προθυμοποιήθηκε να πάρει την θέση του φίλου του, εντός ορισμένης προθεσμίας έως ότου να επιστρέψει  εκείνος. Η λύση αυτή έγινε αποδεκτή. Επειδή όμως ο Φιντίας άργησε να επιστρέψει ο Δάμων  οδηγήθηκε στον τόπο της εκτελέσεως. Και ενώ όλα ήταν έτοιμα για τον αποκεφαλισμό του, έφτασε ο Φιντίας τρέχοντας λαχανιασμένος και ίσα που πρόλαβε να γλυτώσει την άδικη εκτέλεση του φίλου του. Το περίεργο όμως ήταν ότι ο Δάμων δεν δεχόταν με κανέναν τρόπο να απαλλαγεί, διότι όπως υποστήριζε, είχε παρέλθει ο καθορισμένος χρόνος της προθεσμίας, όπου ο Διονύσιος είχε δώσει στον Φιντία. Ο Φιντίας από την άλλη, δεν μπορούσε να ανεχθεί να θανατωθεί για δικές του ενέργειες και παραλείψεις  ο καλός του φίλος. Ο τύραννος Διονύσιος συγκινήθηκε από την πραγματική αγάπη και φιλία των δύο αντρών και αποφάσισε να χαρίσει τη ζωή και στους δύο, αφού τους παρακάλεσε να γίνει αποδεκτός και ο ίδιος ως τρίτος στην φιλία τους.

Πάτροκλος κι Αχιλλέας

Ονομαστή κατά τους αρχαιοτάτους χρόνους υπήρξε η φιλία του Αχιλλέα με τον Πάτροκλο που ξεκίνησε στα παιδικά τους χρόνια. Και οι δύο έλαβαν μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο. Όταν ο Αχιλλέας θυμωμένος με τον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα εγκατέλειψε τη μάχη μαζί με τον υπόλοιπο στρατό του, τους περίφημους Μυρμηδόνες, οι Αχαιοί άρχισαν να χάνουν τον πόλεμο για πρώτη φορά. Τότε ο Πάτροκλος επειδή συμπόνεσε τους Αχαιούς ζήτησε από τον φίλο του να του επιτρέψει να λάβει εκείνος μέρος στον πόλεμο φορώντας την πανοπλία και τα όπλα του Αχιλλέα. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι Τρώες θα τον περνούσαν για τον Αχιλλέα, θα τον φοβόντουσαν και θα υποχωρούσαν. Ο Πάτροκλος με την συγκατάθεση του Αχιλλέα κατάφερε να αποκρούσει τους Τρώες αλλά σκοτώθηκε από τον αρχηγό τους. τον Έκτορα. Ο Αχιλλέας αφού κήδευσε με άκρως τιμητικό τρόπο τον φίλο του Πάτροκλο θέσπισε ακόμη και αθλητικούς αγώνες πρός τιμήν του. Στη συνέχεια κατευθύνθηκε εναντίον του Έκτορος. Και παρόλο που η μητέρα του η Θέτιδα του εξήγησε ότι αν θανατώσει τον Έκτορα θα πεθάνει και ο ίδιος, ο Αχιλλέας δεν προτίμησε να λάβει την τιμή ότι εκδικήθηκε τον φονιά του φίλου του. Αυτή η βαθειά σχέση του Αχιλλέα και του Πατρόκλου όπως περιγράφεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα έγινε πηγή εμπνεύσεως και παράδειγμα για τον Μέγα Αλέξανδρο προς τον Ηφαιστίωνα και αντιστρόφως.

Μέγας Αλέξανδρος και Ηφαιστίωνας

Η απώλεια του Ηφαιστίωνα στα Εκβάτανα, όπου πέθανε ξαφνικά από πυρετό στη γιορτή των Διονυσίων, προξένησε τεράστια λύπη στον Αλέξανδρο. Όπως αναφέρει ο Αρριανός, ο Αλέξανδρος έμεινε τρεις ημέρες χωρίς τροφή θρηνώντας ή μένοντας βουβός δίπλα στον νεκρό φίλο του και διέταξε να σβήσει το ιερό πυρ στους ναούς όλης της χώρας. Κατόπιν ο νεκρός μεταφέρθηκε στη Βαβυλώνα. Μετά την τελετή καύσης του νεκρού και τις θυσίες που θύμιζαν την επικήδεια τελετή που οργάνωσε ο Αχιλλέας προς τιμήν του Πατρόκλου στην Ιλιάδα, ο Αλέξανδρος προσέφερε τις πρώτες σπονδές στον ηρωοποιημένο φίλο του. Το πένθος του Αλέξανδρου για τον Ηφαιστίωνα έγινε αντικείμενο πολλών διηγήσεων κατά την αρχαιότητα. Όπως είδαμε η φιλία από στην αρχαία Ελλάδα εθεωρείτο υπέρτατη αξία και απασχόλησε πολλούς φιλοσόφους της. Θα κλείσουμε το αφιέρωμα αυτό με το δελφικό παράγγελμα «Φιλίαν αγάπα» που σημαίνει «Να αγαπάς τη φιλία».

Το υλικό του παρόντος άρθρου στηρίζεται σε έρευνα της Φιλολόγου Ελένης Ζήτη από το αρχείο των εκπομπών «Ελληνική Αγωγή», Antenna TV, Email: [email protected]